Het nieuw regeerakkoord sorteert voor op een liberale samenleving. Maar de weg daarna toe zal door een pijnlijk proces van aanpassing, van vallen en opstaan, van afkicken en weerstand moeten met zoet dat pas over jaren komt. Na twee jaar te zijn gegijzeld door christendemocratische en populistische waarden kon Mark Rutte eindelijk terugkeren op zijn thuishonk: het liberalisme. En daar is het regeerakkoord mee doordesemt.

Vrijheid is voor liberale belangrijk. De vrijheid van meningsuiting, organisatie en geloof. Maar ook de vrijheid om eigendom te vergaren en jezelf te ontwikkelen, ook economisch. Het recht om wat uit eigen inspanning is verkregen naar eigen inzicht te gebruiken. De wens naar lagere belastingen komt hieruit voort. Niet omdat de VVD niet van belastingen houdt, maar omdat wij mensen zelf willen laten beslissen hoe ze hun geld besteden.

Verantwoordelijkheid voor effecten van het eigen handelen is nog een liberaal beginsel. Daarbinnen past de zorg voor het nageslacht en de wereld die ze dan aantreffen. Verantwoordelijkheid betreft ook de naaste medemens in verdrukking. De liberale familie heeft een lange traditie van emancipatie en de hang naar een fatsoenlijke samenleving. De kinderwetjes van van Houten zijn daar een sprekend voorbeeld van.

Het liberalisme gelooft in de kracht van het individu. Hoe deze in staat is weerbaar te zijn tegen ongeluk en tegenslag. Hoe deze voortdurend zoekt naar persoonlijke nutsoptimalisatie omdat daarmee de grootste bijdrage aan de maatschappij als geheel wordt geleverd. Het is deze nutsoptimalisatie die door liberalen goed begrepen wordt en waarom de VVD niet naïef is als het gaat over misbruik van regelingen in de bijstand of de graaicultuur waar falend marktmeesterschap functioneert.

Wie naar het regeerakkoord kijkt kan niet anders concluderen dan dat er een liberale samenleving in de maak is. Het vervangen van de basisbeurs door een sociaal leenstelsel is liberaal. Na gedane investering in tijd en geld mag de afgestudeerde student de rest van zijn leven maximaal genieten van zijn in vergelijking met zijn niet afgestudeerde collega hoger inkomen. Vanuit het profijtbeginsel is hier dus helemaal niets mis mee. Voor de afgestudeerden die tussen wal en schip raken wordt goed gezorgd. Na een aantal jaren wordt de schuld alsnog kwijt gescholden. Verantwoordelijkheid voor elkaar en een samenleving die begrijpt dat ook zijzelf profiteert vormen het fundament.

Een tweede voorbeeld is het afschaffen van de gratis studieboeken. Er zullen weer boekenmarkten op school ontstaan. Ditzelfde geldt voor kinderopvang. In Deventer hebben de eerste ouders al de koppen bij elkaar gestoken en zelf een roulerend programma opgesteld voor de buitenschoolse opvang, met Engelse les en al. Goedkoper, efficiënter en bovenal met meer verantwoordelijkheidsgevoel voor de eigen kroost. Een terugtredende overheid is hier geen loos begrip.

Over de hypotheekrenteaftrek valt veel te zeggen. De kiezersbelofte was een valse vanuit liberaal perspectief. De spaarhypotheken konden een vlucht nemen omdat persoonlijk nutsoptimalisatie geen enkel mens vreemd is. Waarom zou je de kosten voor het lenen van geld zelf dragen als de overheid zich bereid toont dat voor je te doen. Dat vooral de hogere inkomens daarvan profiteerden is een ongewenst neveneffect. Door de langzame afbouw die gekozen is, worden schokeffecten voorkomen. Het aanpakken van de scheefwoners is vanuit de gedachte dat je niet op oneigenlijke manier je eigen levensgeluk haalt op kosten van anderen liberaal gefundeerd.

Over ontwikkelingssamenwerking valt hetzelfde te zeggen. Ontwikkeling door handel en economische groei heeft meer waarde en is duurzamer dan het gratis weggeven van geld. Het geeft tevens ruimte aan de burger om zijn of haar eigen prioriteiten te stellen en wakkert zelfredzaamheid en ondernemerschap aan bij de talloze organisaties die zich geroepen voelen in Afrika hun goede werk te doen. Dat is niet van de overheid maar van de betrokken burgers zelf. Dat dit goed kan werken laten de ontwikkelingen in de cultuursector zien. De bezuinigingen die als hervorming werkt op een uit het lood geraakte sector laten een toename van creativiteit en zoektocht naar binding met publiek en samenleving zien. Cultuur wordt weer van ons allemaal.

Toch is het niet allemaal liberaal-zoet wat het regeerakkoord uit ademt. Het niet belasten van milieuvervuilend gedrag per gereden kilometer is een gemiste kans. De verhoging van de BTW ronduit ergerlijk. Het ontneemt de burger 2 procent zelfbeslissingsbevoegheid op de besteding van zijn geld. Het is tevens de prijs die we betalen voor jarenlang de overheid een rol toedichten die de hare niet is.

Hoe de ogenschijnlijk liberale wens om de overheid te verkleinen door gemeente op grote schaal samen te voegen in de praktijk zal werken zal sterk afhankelijk zijn van de uitwerking. Een terugtredende overheid is een overheid die focus aanbrengt op haar kerntaken, waarbij de burger middels zelf organiserend vermogen zijn leefomgeving inricht. Bij de fusie van gemeenten zal hier aandacht voor moeten zijn.

Uitwerking lijkt ook het toverwoord te zijn rond de zorgtoeslag. Dat de maatregel geen bezuiniging oplevert hoeft geen probleem te zijn. Zorgelijker is het ontnemen van een prijsprikkel op een uitermate kostbaar product: gezondheid. Dat heeft zowel betrekking op meer of minder gezonde levensstijlen als op een niet rationeel gefundeerde zorgvraag. Wie kijkt naar de opbouw van de Nederlandse samenleving, ziet dat beide aspecten zich vooral voordoen doen daar waar de prijsprikkel wordt weg genomen. De hang naar nutsoptimalisatie is voor liberalen universeel en dit kan grote gevolgen hebben bij een niet gebalanceerde uitvoering van de zorgplannen. De weerstand vooral in liberale kring rond de zorgplannen is groot. Liberalen houden niet van nivellering. Gelijktijdig is het waar dat een samenleving waar het verschil tussen arm en rijk groeit een samenleving is waar spanningen toenemen. In de nieuwe Quote500 is de groep van vorig jaar 5 miljard rijker geworden. Nivelleren is dus niet persé anti-liberaal. Maar de vraag is wel waar de rekening terecht komt. En hier zijn de zorgen groot.

Het bouwen van een liberale samenleving is een pijnlijk proces van afscheid nemen en afkicken van de verslaving die overheidssteun heet. Uiteindelijk levert dat wel een voor ieder individu betere samenleving op. In de grove uitwerking dat het regeerakkoord is, zitten rond de zorgtoeslag een aantal onbedoelde effecten. Dat deze onbedoelde effecten tot groot chagrijn en boosheid leiden is logisch. De opening die de PvdA heeft geboden om aanpassingen te doen moeten goed verstaan worden. Ook daar leven zorgen. De door de politieke en maatschappelijke opschudding opgeroepen extreme aandacht die de uitwerking van de zorgplannen zullen hebben in combinatie met de belofte van de nieuwe fractievoorzitter Halbe Zijlstra dat in de uitwerking niemand onevenredig zal worden geraakt maakt dat er vertrouwen mag zijn dat de soep uiteindelijk niet zo heet gegeten zal worden als deze wordt opgediend. We hebben met volle verstand verstandige leiders aan de top van onze partij gekozen. Er is geen reden te veronderstellen dat ondanks de buitengewoon onhandige afgelopen dagen, dat in de nabije toekomst anders zal zijn.

De partijtop en Kamerleden trekken de komende weken het land in om het regeerakkoord uit te leggen. Het wordt een tournee die kansen biedt om onze zegeningen te tellen en gelijktijdig van gedachten te wisselen op welke wijze de uitwerking van de zorgplannen op acceptabele wijze vorm kunnen krijgen. Met die insteek en inzet van allen zal Rutte II een waarachtig liberaal kabinet blijken te zijn.